Sacha Voogd

Onlangs zag ik The Wife. Een film over een Nobelprijswinnende auteur, wiens boeken in het geheim geschreven werden door zijn zichzelf wegcijferende echtgenote. Zíj bracht uren door achter de typemachine, híj leverde de ideeën.
De vraag onder het verhaal intrigeerde me. De morele boodschap was dat echtgenote de prijs verdiend zou hebben met haar noeste arbeid en haar taalvirtuositeit. Maar is het idee dan zoveel minder waard? Je kunt geen verhaal vertellen zonder idee. En waar komen die ideeën vandaan?

Internet
Op internet vind je talloze artikelen over het stimuleren van creativiteit en het aanboren van ideeën. Een site als https://www.plot-generator.org.uk/ maakt het je heel makkelijk. Daar vind je een complete plotleverancier, gerangschikt naar genre.

Onderbewustzijn
As je liever zelf aan het werk gaat, kun je vertrouwen op je onderbewustzijn. Door free writing bijvoorbeeld, gewoon gaan zitten en doorschrijven, in één stroom, al dan niet op muziek of aan de hand van een voorwerp dat je beschrijft. Na een kwartier of een halfuur doorschrijven kun je zien of er iets bruikbaars tussen zit. Een beeld, een thema, een personage waarmee je verder kunt werken.
Ook als je al wat verder bent in het schrijven, loont het soms om ‘gewoon’ door te schrijven en daarna betekenis en samenhang te geven aan dat wat op papier staat.

Echt gebeurd
Autobiografisch schrijven staat volop in de belangstelling. Er zijn volop cursussen die ook de ongeoefende schrijver leren hoe je een levensverhaal kunt schrijven. En als je niet je eigen leven als basis wil nemen, kun je een bekend of minder bekend (historisch) personage nemen. Judith Koelemeijer schreef zowel over haar eigen geschiedenis (Hemelvaart en Het zwijgen van Maria Zachea) als over dat van een ander (Anna Boom). Zoals ook voor Sonny Boy van Annejet van der Zijl mensen van vlees en bloed  de basis vormen.

De krant
Krantenartikelen zijn een dankbare bron voor verhalen. Rascha Peper gebruikte ze regelmatig en dat leverde prachtige verhalen op, zoals de novelle Dooi. Een verhaal over een man die wekenlang vastzit met zijn boot op het IJsselmeer.
Ook mijn idee voor Niet met Opzet ontstond uit een stukje dat ik ooit las. Een toerist viel onder invloed van paddo’s uit een hotelraam. Zelf bleef hij ongedeerd, iemand op een terras onder het raam kwam daarbij om. Wat doet het met je, als je door een stommiteit verantwoordelijk bent voor de dood van een ander? Het was het uitgangspunt voor mijn roman, die vervolgens een ander zwaartepunt kreeg (maar hoe dat werkt is een ander verhaal).

Personages
Je kunt je laten inspireren door mensen die je toevallig tegenkomt.
Een favoriet spel van een van mijn vriendinnen om tijdens etentjes met haar man te fantaseren over de levens van mensen die aan andere tafels zitten.
Zelf stapte ik een jaar geleden in een hotel ’s morgens de lift in op weg naar het ontbijt. Daar stond een jonge man in een werkoverall vol verfvlekken. Nu vraagt een hotel natuurlijk onderhoud, maar zou er echt op een zondag gewerkt worden? De man verontschuldigde zich voor zijn uiterlijk, vertelde in twee zinnen dat hij tijdelijk in het hotel woonde omdat zijn huis was afgebrand. Voor ik verder kon vragen, stapte hij uit. Zijn verhaal  is nog niet geschreven, maar het is een haakje in mijn hoofd dat misschien ooit tevoorschijn komt.

Hoe belangrijk is een idee?
Terug naar de oorspronkelijke vraag: draait het om het idee of om de meters achter de laptop?
Ooit dacht ik dat de kunst van het schrijven er in lag om die éne, briljante roman te schrijven. Tot ik me realiseerde dat ieder verhaal al eens is verteld. Boeken als The Seven Basic Plots van Christopher Booker of De 36 dramatische situaties van Jan Veldman geven aan dat er maar een beperkt repertoire is van basisverhalen die we elkaar vertellen.
Toch is dat geen reden om de schrijfpen dan maar aan de wilgen te hangen. Iedereen vertelt een  verhaal op zijn eigen, unieke manier. Met een eigen stem, beelden die bij de schrijver en bij zijn tijd passen.
Daarvoor is zitvlees nodig, en doorzettingsvermogen. Gewoon aan het werk gaan, zinnen produceren, schrappen en doorschrijven.
Een verhaal kan niet zonder een idee, maar dat idee kan alleen maar uitgewerkt worden door eraan te werken. Waarbij het schrijven trouwens het leukste werk is dat ik me kan indenken.

‘Schrijven – kun je dat dan léren? Dat moet je toch gewoon dóen?’
Ondanks alle schrijfcursussen, -retraites, -coaches, -workshops en -opleidingen die worden aangeboden op het gebied van (fictie) schrijven, is dit een opmerking die regelmatig terugkomt. Bij beeldende kunstenaars kijkt niemand er vreemd van op als zij zich verder bekwamen in de te gebruiken technieken op een kunstacademie. Het vakgebied ‘creatief schrijven’ heeft een dergelijke status in Nederland niet bereikt. Nu wil ik geen reclamepraatje houden en het komt bij mijn weten zelden voor dat je met een uitgeverscontract op zak een schrijfopleiding verlaat. Het volgen van een opleiding heeft mij persoonlijk wel degelijk wat opgeleverd.

Verslaving

Een voorbehoud is op zijn plaats: ik lijd persoonlijk aan een lichte verslaving als het gaat om het volgen van een opleiding. Een ander vindt haar of zijn ontspanning op de tennisbaan, een mooie film of een bezoek aan de sportschool – mijn ultieme plezier ligt in het oppakken van een studieboek. Of het nu gaat om een cursus filosofie, modules cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit of het leren van Spaans of Italiaans, ik draai er mijn hand niet voor om.

Schrijfcursussen

Ook op het gebied van schrijfcursussen ben ik langzamerhand expert. Voor mijn plezier volgde ik laagdrempelig cursussen bij individuele docenten of een volksuniversiteit. Met gelijkgestemden vormde ik een schrijversgroepje dat inmiddels al 24 jaar bij elkaar komt, zij het in wat uitgedunde vorm.
Na een paar losse cursussen besloot ik mijn schrijversambities eindelijk serieus te nemen en ik koos voor een gedegen (deeltijd)opleiding.

Techniek

Schrijven is inderdaad vooral een kwestie van dóen, zoals dat ook voor andere kunsten geldt. Maar het helpt om technieken aangereikt te krijgen en niet zelf het wiel uit te hoeven vinden. Welk perspectief kies je, vertel je je verhaal in een tegenwoordige of verleden tijd, welke consequenties heeft dit voor je verhaal? Hoe bouw je een plot, hoe vind je je eigen, persoonlijke stijl? Veel, heel veel informatie is tegenwoordig ook te vinden in de vele schrijfblogs op internet. Voor mij persoonlijk werkte het contact met een schrijfdocent beter. Ik maakte iedere week nieuwe oefeningen en zette me over mijn schroom heen door door mijn teksten in een groep voor te lezen.

Wat heeft het gebracht

Schrijven is ook een kwestie van discipline, een kwestie van ‘bijven zitten tot het er staat’, zoals Kees van Kooten ooit zei. Dat is het eerste wat de schrijfopleiding me heeft geleerd: niet wachten op inspiratie, maar gewoon gaan zitten en aan het werk gaan.
Minstens zo belangrijk zijn de contacten die ik aan de opleiding heb overgehouden. Met een groepje eerstejaars komen we nog steeds bij elkaar. We lezen elkaars teksten, geven commentaar en motiveren elkaar als het even tegenzit. Discipline en contacten dus, meer dan alle aangereikte technieken en lessen. Want, zoals W. Somerset Maugham ooit constateerde: ‘Er zijn drie regels voor het schrijven van een boek. Helaas weet niemand wat die zijn.’